Mae Cyngor Ynys Môn wedi comisiynu adolygiad o “weithgareddau morwrol” ar yr Afon Menai er mwyn cael “gwell rheolaeth” ohoni.

Ar ochr arall y Fenai yn Arfon mae’r Aelod Seneddol yn pwyso ar Lywodraeth San Steffan i reoleiddio’r defnydd o jet-sgis.

Un sy’n ennill ei fara menyn gyda chwch yn ffermio cerrig gleision ar y Fenai yw Aled, ac mae yn dweud ei fod “yn un o gymuned” o bobol sy’n defnyddio’r afon i wneud bywoliaeth.

Ond pan mae’r tywydd yn cynhesu mae’r Fenai yn gallu bod yn le prysur a pheryglus, meddai.

“Yn ystod y gaeaf mae llong ymchwil y Prince Madog yn mynd i fyny ac i lawr y culfor ac un neu ddwy arall. Ond yn y gwanwyn a’r haf mae pobol yn dechrau defnyddio’r Fenai ar gyfer gweithgareddau hamdden, ac mae hi’n prysuro’n sylweddol,” eglura.

“Mae’r rib rides [cychod rwber cyflym] yn dechrau ac ar yr adegau yna o’r flwyddyn rydan ni wastad yn fwy gwyliadwrus. Dydi pobol sy’n lansio eu jet-sgis eu hunain a’u ribs eu hunain ddim mewn tiwn efo pobol eraill, maen nhw jyst yn meddwl amdanyn nhw eu hunain ar hyd yr adeg. Ac mae hi’n anodd proffwydo beth fyddan nhw’n ei wneud nesaf.”

Yn y gorffennol mae Aled wedi cael problemau gyda chychod rwber a jet-sgis pan mae o allan ar y Fenai yn cynaeafu ei gerrig gleision.

“Maen nhw’n dod yn agos iawn at fwa’r llong neu’n sgiwio rownd y cefn mewn llefydd fedrwn ni ddim eu gweld nhw, a tasa nhw’n disgyn does yna ddim byd fyswn ni’n gallu ei wneud. Maen nhw’n gweld y cwch fel rhyw fath o floating target iddyn nhw gael hwyl o’i chwmpas hi. Ond allan yna’n gweithio ydan ni.”

Yn absenoldeb unrhyw ddeddfwriaeth fyddai’n rheoleiddio’r defnydd o jet-sgis a chychod cyflym, yr unig ateb yw addysgu pobol.

“Mae hynny’n un ffordd o sicrhau fod pobol sy’n lansio jet-sgi neu gwch rwber cyflym yn ymwybodol bod yna bobol eraill o gwmpas. A’u bod yn deall rheolau mordwyo sylfaenol – gallwch chi brynu jet-sgi am £30,000 a mynd yn syth allan ar y môr. Felly hefyd efo’r ribs yma – dim ond yr arian i’w prynu’r ydach chi angen.”

Ac yn nhyb y morwr mae hynny “ychydig bach yn wallgof”.

“Mae o fel dweud does dim rhaid i chi gael trwydded i yrru car ar hyd y ffordd fawr. Ond dyw hynny ddim yn dderbyniol mewn cymdeithas a dw i ddim yn deall pam fod pobol yn edrych ar y môr mewn ffordd wahanol.”

Fe ddywedodd swyddog Cyngor Ynys Môn bod cynnydd yn y defnydd o’r Afon Menai.

“Mae yna nifer yn mynd yna o ran pleser a hefyd mae yna gynnydd yn y busnesau sy’n rhedeg cychod pleser, rib rides, padlfyrddio, canŵio, mordeithiau a’r jet-sgis wrth gwrs.”

Bydd adolygiad y cyngor, meddai, yn edrych ar “y tueddiadau” sy’n amlygu er mwyn gweld “be fedrwn ni wneud yn y dyfodol mewn cydweithrediad gyda phawb”.

Mae pwysigrwydd ecolegol i’r Fenai yn ogystal. “Bydd ystyriaeth i’r fioamrywiaeth, y mamaliaid ac amgylchedd Ynys Môn.”

Bydd gwaith yr adolygiad yn canolbwyntio yn bennaf ar yr ardal rhwng Pont Menai ac Ynys Seiriol.

“Oes, mae yna heriau gyda’r jet-sgis ac ati,” meddai.

Y damweiniau angheuol mwyaf diweddar yng Ngwynedd ac Ynys Môn yn deillio o’r defnydd o jet-sgis oedd ym mis Awst 2020.

Bu farw dynes o Loegr pan gafodd ei tharo gan jet-sgi tra’r oedd hi’n eistedd ar ochr cwch cyflym ynghanol y Fenai. Mewn digwyddiad arall, bu farw dyn lleol ym Mhwllheli mewn damwain jet-sgïo.

Ym mis Chwefror eleni fe gyflwynodd Aelod Seneddol Arfon – yr etholaeth ar yr ochr arall i’r Afon Menai o Ynys Môn – fesur preifat yn San Steffan i reoleiddio’r defnydd o jet-sgis.

Dywedodd “Mae deddfwriaeth gadarn mewn lle ar draws llawer o wledydd Ewropeaidd i reoleiddio’r defnydd o feiciau dŵr.”

Bwriad ei Fesur, eglura, “yw dod â system drwyddedu i mewn ledled y Deyrnas Unedig fel bod angen trwydded ar yrwyr beiciau dŵr … Ar hyn o bryd, mae’n bosib i unrhyw un, hyd yn oed plentyn 12 oed, yrru beic dŵr.”